Kayıp Aydınlanma; Orta Asya'nın Altın Çağı

1. Yazar, bilinen ilk mutasavvıf dediği Bayezid Bestamî'nin memleketi Horasan'ın kadim bir Budizm diyarı olduğunu, babasının Zerdüştlükten İslam'a geçtiğini ve Bestamî'nin de İslam'ı mistik öğretiler ve bir Budist rahipten öğrendiği yoga ile zenginleştirmek istediğini yazıyor.
2. Tercümeye göre yazar bölgenin hemen her noktasında görülen evliya türbelerinin çokluğunu da bölgenin dinî geleneğe müracaat ve alıntı yapma dürtüsüne bağlamakta, bu dürtü sayesinde daha önce de bölgedeki Budist ve Hıristiyan azizlerin teşhis ve takdis edildiğini söylemektedir.
3. Yazar İslamiyet'in bölgeye girişinden çok sonra Mutezile'yi destekleyenler arasında çok fazla Orta Asyalı olmasını  Zerdüştlük, Budizm ve Hıristiyanlık'ta eşit derecede mühim olduğunu söylediği serbest irade öğretisine bağlamaktadır.
4. Yazar bölgenin dinî/felsefî tarihinin bütünlük arz ettiğini ve tekamülünün yeknesak bir süreç oluşturduğunu, Orta Asyalıların emsalsiz bir rol oynadıkları  hadislerin kayıt altına alınmasının Budizm, Nasturilik ve Manihaizm'deki derleme faaliyetinin bir devamı olduğunu iddia eder.
5. Orta Asya sadece medeniyetlerin kesişme noktası değil, aynı zamanda "kesişen medeniyettir". Kitaptaki çarpıcı tespit, tavsif ve tabirlerin mühim bir kısmını yazar kaynak göstererek ödünç almaktadır. Kaynak adedi ve çeşitliliği eserin başka bir güzelliği ve zenginliği olmuş.
6. Budizmin İslamiyet'ten önceki bin yıl boyunca Orta Asya'daki tesir ve tayin ediciliği muhakkak gibidir. Bölgede çok sayıda Budist tapınak ve manastırı, sadece Kabil civarında 40'a yakın Budist manastırı mevcutmuş. Buhara ismi de Vihara adlı Budist tapınağından geliyormuş.
7. Büyük İskender'in M.Ö.327'de Afganistan'in kuzeyinde kurduğu Ay Hanım şehrinde bir duvara şu yazılıymış.
8. "Çocukken uslu ol/Gençken terbiyeli ol/Yetişkinken âdil ol/Sona ulaştığında dertsiz ol".
9. Bu Yunan şehrini Hunlar yerle bir etmişler.
10. Yazar Orta Asya'da İslamiyet'in gelişinden önce çokeşliliğin yaygın olmasının yazılı olan miras hukukunun karmaşıklaşmasına yol açtığını söylüyor. Bunu okur-yazarlık ve matematiğe olan yüksek ilgiye delil vadisinde zikrediyor.
11. Şimdilik 100.sayfadayım. Eser de tercüme de güzel görünüyor. Roman tadında bir akıcılık var. At merkezli tespitler çok çarpıcı. Mütercim kimdir bilmiyorum ama sadece tercümede ihtisaslaşsa çok iyi olur.

İsmail Küçükkılınç

‏

 @ismailkkilinc