V.M. Nadelyaev (1912-1985); Türkolog

Rusya Bilimler Akademisi Sibirya Bölümü Filoloji Enstitüsü dünya Türkoloji araştırmalarında önemli bir yere sahiptir. Özellikle Sibirya’daki Türk dilleri, kültürleri, tarihleri, folkloru gibi birçok alanda sayısız araştırma bu Enstitü tarafından yapılmış ve bu alanda temel kaynak olarak kullanılabilecek birçok kitap yayımlanmıştır. Bu Enstitüde yalnızca Sibirya Türk toplulukları değil aynı zamanda geniş Sibirya coğrafyasında yaşamış ve yaşamakta olan diğer topluluk ve halkların dilleri ve kültürlerine yönelik çalışmalar da gerçekleştirilmektedir. Enstitünün içerisinde Edebiyat Bilimi, Sibirya’da Rus dili, Mançu-Tunguz Araştırmaları, Sibirya Halkları Folklor Araştırmaları, Sibirya Halkları Dilleri gibi bölümlerin yanı sıra Fonetik Araştırmalar Laboratuvarı ve Yabancı Diller bölümü bulunmaktadır. Filoloji Enstitüsünde tarihsel dilbilim araştırmaları, Sibirya’daki Rus ağız çalışmaları, Sibirya’daki az sayılı halkların dilleri ve tehlikedeki dil araştırmaları, Sibirya Halklarının dillerinin belgelenmesi çalışmaları, Sibirya halklarının folkloru araştırmaları gibi birçok alanda çalışmalar gerçekleştirilmektedir. Örneğin Enstitü bünyesinde faaliyet gösteren Sibirya Halklarının Folkloru Bölümünde 1990 yılından bu yana Altay, Belarus, Buryat, Dolgan, Nanay, Tıva, Üdegey, Hakas, Şor, Yakut gibi birçok topluluğun kahramanlık destanları, efsaneleri, masalları, halk hikâyeleri, halk şarkıları biri Rusça olmak üzere iki dilli olarak 31 cilt yayımlanmıştır. Seriye ait çalışmalar ve yeni derlemeler devam etmektedir.


Rusya Bilimler Akademisi Sibirya Bölümü Filoloji Enstitüsü Fonetik Araştırmalar Laboratuvarı fonetik çalışmalarda dünyanın sayılı merkezlerinden bir tanesidir. Özellikle Drevnetyurskiy Slovar’ın (1969) yayına hazırlanmasında ve gerek Türkoloji gerekse de Mongolistik araştırmalarda önemli bir yere sahip olan V.M. Nadelyaev’in burada fonetik çalışmalar yapması ve kendisine ait bir sistem kurarak bunu öğrencilerine aktarması nedeniyle bu laboratuvar Nadelyaev okulu olarak da bilinir. Nadeyaev kendine ait fonetik bir alfabe de geliştirmiş ve bu alfabe birçok Rus fonetik çalışmalarında kullanılmıştır. Fonetik çalışmalarda dünyada röntgen tekniği ile ilk araştırmalar yapan bilim adamlarından biri yine Nadelyaev’dir. Artikulyatornıe Bazı Korennıh Tyurkskih Etnosov Yujnoy Sibiri adlı eser onun doğumunun 100. yılı olması nedeniyle V.M. Nadelyaev’e ithaf edilmiştir. 1912 yılında Habarovsk’ta doğan Nadelyaev 1985’te Novosibirsk’te vefat etmiştir. 150’in üzerinde Sibirya araştırmacısı ve dilcisi yetiştiren Nadelyaev S.E. Malov’un öğrencisidir.

Onun öncülüğünde başlatılan çalışmalar içerisinde Türk, Moğol, Mançu-Tunguz, Samoyed, Fin-Ugor, Yenisey dillerinden kırkı fonetik olarak kayıt altına alınmış ve ayrı monografilerle değerlendirilmiştir. Bu çalışmalar günümüzde de devam ettirilmektedir. Özellikle dünyada sayılı ülkede uygulanan MR ve laringoskopi ile seslerin yapılarının farklı konuşurlara göre araştırılması Türkiye’ye de bir an önce getirilmesi gereken fonetik araştırma yöntemlerinin başında yer almaktadır. İşte yukarıda bahsedilen laboratuvarda görev yapan bilim adamları ile birlikte yine Rusya Bilimler Akademisi Sibirya Bölümüne bağlı olarak çalışan Uluslararası Tomografi Merkezi Enstitüsü ve Temel Tıp ve Kimyasal Biyoloji Enstitüsünün ortaklaşa yürüttükleri bir proje kapsamında MR ve dijital röntgen verilerine göre hazırlanan Artikulyatornıe Bazı Korennıh Tyurkskih Etnosov Yujnoy Sibiri (Sibirya Yerli Türk Halklarının Söyleyiş Temelleri) adlı kitap 2012 yılında yayımlanmıştır.

Kitabın hazırlanması aşamasında gerçekleştirilen proje kapsamında 60 konuşurdan tomografi yöntemi ile elde edilen verilerle 31 farklı dil ve diyalektin fonetik verileri derlenmiştir. Bu dil ve diyalektlerden yirmisi Türk dil ve diyalektleridir. Kitabın içerisinde bunlardan Altaycanın Ust’-Kan ağzı, Telengit, Teleüt, Tuba, Kumandı Diyalektleri, Hakasça (Sagay diyalekti), Şorca (Mrass diyalekti), Tıvaca (Batı Diyalekti), Baraba Tatarcası, Çat Tatarcası, Kalmakçanın boğumlanma temelleri değerlendirilmiştir. Proje kapsamında 60 konuşurdan 3.000’in üzerinde tomografik fotoğrafla elde edilmiş malzemelerden bu kitapta ele alınamayan diğer dil ve diyalekt verileri daha sonraki çalışmalarda kullanılacaktır. Kitapta yer alan bilgiler doğrultusunda Sibirya Türk dillerinin fonetik yapısı dünya dillerinde yer alan seslerin sınıflandırılmasında önemli bir rol oynamaktadır. Bu bakımdan bu dillerin güncel çalışmalarla değerlendirilmesi büyük önem taşımaktadır.

İ.Y. Selyutina, NS Urtegeşev, AY Letyagin, A.İ. Şevela, AA Dobrinina ...

hutad.hacettepe.edu.tr/index.php/hutad/article/download/396/628

yazan: M CENGİZ - ‎2013 - ‎İlgili makaleler

araştırmalarda önemli bir yere sahip olan V.M. Nadelyaev'in burada fonetik çalışmalar yapması ve kendisine ait bir sistem kurarak bunu öğrencilerine aktarması ...