Katip Çelebi: “Başlangıç, İlimlerin Durumları Hakkındadır”

Kaynakça pirimiz Katip Çelebi (1609-1657) Keşf El Zünun adlı bibliyografyasının başlangıcında “Başlangıç, İlimlerin Durumları Hakkındadır” adıyla geniş bir önsöz yazmıştır (Türkçe baskıda, sayfa:15-53 ). Katip Çelebi bu bakımdan da öncülük yapmıştır, dünyaya örnek olmuştur.

Bundan sonra hazırlanacak kaynakçalar için Katip Çelebi’nin bu davranışının örnek olmasını dilerim. Katip Çelebi Keşfü'z- zünun adlı  dünyada bir başka örneği olmayan kitabının amacını şöyle açıklıyor;

Katip Çelebi geniş önsözünü aşağıdaki paragrafla bitiriyor;

“Bitiş: Bil ki bu kitabın ortaya konmasındaki amaç şudur;  İnsan beşeri varlığını olgunlaştırmaya muhtaç olduğu için ve olgunlaştırma da ancak eşyanın gerçeklerini bilmekle, Allah’ın kitabını ve Peygamber’in sünnetini bilmekle tamamlandığı için bu ilimleri ve onların aracı durumunda olan şeyleri öğrenmek gerekli oldu.

Ona önce amaçlarının belli olması için ilimlerin çeşitlerini bilmesi, sonra da durumunu idrak edip ilimler ve kitaplar arasında karşılaştırma yapabilmesi için kitapların kendilerinin ve derecelerinin çeşitlerini bilmesi gerekli oldu.

Böylece onların daha üstün ve daha güvenilir olanını bilir, bu ilmi bilenin durumunu ve ilimler hakkında bilgisi olduğunu iddia eden kişinin durumunu bilir,  bu ilmin konusu, amacı ve derecesi ile ilgili ayrıntılı haber verdiğine dair iddiasını anlayıp iddia ettiği konuda ona karşı zan sahibi olur, aynı şekilde, yazılan kitapların durumunu, derecelerini, değerlerinin büyüklüğünü, aralarındaki farklılığı ve bu farklılıkların çokluğunu bilir.

Bunları bilmesinde, bu ilimleri elde etmesi için bir yol gösterme, güveneceği ilimleri ona tanıtma ve aldanmaktan korktuğu şeylerden bir sakındırma vardır.

Yine insan böylece yazarların durumunu, vefatlarını ve asırlarını kısaca olsa da bilir, yüksek olanın şanının derecesini düşürmez, diğerlerini de derecelerinden uzaklaştırmaz. Bundan, temiz kişileri insani olgunluklara özendirme, öncekilerin ve sonrakilerin eserlerine göz gezdirerek güzelce uyup takip etmek için onları harekete geçirme ve onların haberleri hakkında düşünme yararı elde edilir.

Mizaçların, eserleri duyularla anlamak ve haberleri ve bilhassa yeni haberleri yeni haberleri almak üzere yaratılmış olduğu gizli bir şey değildir., o zaman göz bakmaktan, kulak da haberden yorulmaz.

Allah’tan İslam nimetine uyarak bağışlanma ve sağlık dileriz, o bana yeter, ne güzel vekildir, ne güzel doğru yol göstericidir, kabul edendir, yakındır, ona tevekkül ettim ve ona dönüyorum”. 

Kâtip Çelebi, 1609-1657

( Katib Çelebi:  Keşfü'z- zünun : an esami'l-kütübi ve'l-fünun (Kitapların ve ilimlerin isimlerinden şüphelerin giderilmesi) / arapçadan tercüme eden Rüştü Balcı. İstanbul : Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2007. (1.c.: 53.s.)