peyami safa’nın entelektüel evsafı

13 Oca 2019, Pazar
Osman Akkuşak


türkçenin ifade kudreti, üslup güzelliği ve akıcılık bakımından büyük ustası peyami safa; 2 nisan 1899’da gedikpaşa’da doğdu.. ismi aile dostu tevfik fikret tarafından konulmuştur..peyami safa’yı tanıyanlarca bilinmektedir ki babası trabzonlu şair ismail safa’dır.. ismail safa, sürgün olarak gittiği sivas’ta vefat edince peyami safa’nın ağabeyi ilhami safa ile birlikte anneleri bedia hanım tarafından yetiştirilmiştir..

1910 yılında girdiği vefa idadisi’ni sağ kolunda çıkan kemik hastalığı ve geçim güçlüğü sebebiyle bırakmak zorunda kalmıştır.. tam bu sıralarda babasının yakın dostu arapkirli doktor abdullah cevdet tarafından kendisine hediye edilen ‘petit larus’u ezberleyerek başladığı fıransızcasını ilerletirken, hem edebiyat hem de tıp, psikoloji ve felsefe konularına da alaka duymuş, bu üç sahada da bilgisini genişletmiştir.. bu suretle peyami bey, bir otodidakt (kendi kendisini yetiştiren) bir şahsiyet olarak 20. asrın ilk çeyreğinde istanbul’un ve bâbıâli’nin kültür ve siyaset dünyasında adını şiddetle duyurmuştur.. 1914’te posta-telgraf nezaretinde memurluk yaptı.. daha sonra ‘rehberi ittihat’ mektebine muallim tayin edildi.. bir müddet de ‘düyunu umumiye’ dairesinde çalıştı.. daha sonra ilhami safa ile birlikte ‘20. Asır’ gazetesini yayımladı.. bu esnada yazdığı küçük hikâyeler dikkatleri çekti..

cenap şahabettin ile cenap bey’in neşrettiği küçük beyler adlı adapte piyesini tenkit ettiği için bir kalem kavgasına tutuşmuşlardır..

alemdar gazetesinin açtığı hikâye yarışmasında derece alınca, yazı dünyasının kendisine gösterdiği ilgi arttı.. sırasıyla tercüman-ı hakikat, tasvir-i efkâr, cumhuriyet, son telgraf, son saat ve son posta gazetelerinde yazdı..resimliay mecmuasında çalıştı..yakup kadri karaosmanoğlu’nun milliyet gazetesinde, peyami safa’nın ‘varız diyen nesil’ başlıklı beyannamesini tenkit edince iki yazar arasında ilginç bir polemik devam etti..

1932’de ağaoğlu ahmet’in etrafında oluşan liberalizm akımına katıldı.. bu sırada cahit sıtkı tarancı hakkında yazdığı üç yazı ile bu şairimizi edebiyat dünyasına tanıttı.. 1932’de annesini kaybetti..

tan gazetesinde (halil lütfü dördüncü çıkarmıştır) gazetenin iki yazarı peyami safa ve nazım hikmet arasında birbirine zıt düşüncelerin ortaya çıkması yüzünden bir çatışma, bir basın kavgası zuhur etti.. o gün bugün peyami safa antikomünist hüviyetiyle fikirlerini siyaset ve düşünce âlemine yayıp geledurmuştur..

cumhuriyet’te hem server bedii, hem de peyami safa imzasıyla yazmaya devam etti.. bu gazetede fıkra yazarı ve edebiyat sayfası idarecisi olarak da çalıştı.. (1928-1940) hilal-i ahmer dergisinde çıkan yeni edebiyat cereyanları başlıklı ahmet haşim imzalı yazı yüzünden iki isim arasında kalem kavgası zuhur etti (1928)..

* * *

peyami safa’nın şahsi hayatı ve yazı hayatı birçok girdi-çıktılarla değişik olaylar ve söyleyişlerle çok çeşitlilik göstermiştir.. zaman zaman bu çeşitli yazı ve ahvali tafsil etmek başvuracağımız bir yol olmak lazım gelir.. biz şimdi günümüzde ötüken yayın evi’nin yayınladığı son kitaplarını sevgili okuyucularımıza bildirmek istiyoruz.. evvela sekiz ayrı kitaptan meydana gelen objektif serisini haber verelim:

1- osmanlıca-türkçe-uydurmaca

2- sanat-edebiyat-tenkit

3- sosyalizm-marksizm-komünizm

4- din-inkılap-irtica

5- kadın-aşk-aile

6- yazarlar-sanatçılar-meşhurlar

7- eğitim-gençlik-üniversite

8- 20. asır-avrupa ve biz

* * *

cingöz recai serisi (4 kitaptır) ve istanbul hikâyeleri ayrı bir yayın grubunu teşkil etmektedir.. şimdi ötüken yayınevi’nce neşredilen bu kitapların talep edilebilecek adres ve telefonları şöyledir: (ötüken yayınevi: istiklal caddesi ankara hanı 65/3 beyoğlu-ist., tel: 0212-2510350, fax:0212-2510012 internet adresi: www.ötüken.com.tr)

dilimizin ve kültürümüze ait fikriyatımızın bu usta kalemini ve eserlerini gençliğimize okutmak, dilini ve fikrini tahkim etmek demektir..

bilinmesini ve okunmasını sağlamak bir vazifedir..