1.
Etli tırngaqlı adırmas. Et tırnaktan ayrılmaz.
2. Adın kişi
nengi nengsinmez. Başkaların malı mal sayılmaz.
3. Anuq utru
tutsa yoqqa sanmas. Hazır olan öne konsa yok sayılmaz.
4. Bart
kiçiğ bolsa angut bedük ür. Delik küçük olsa da tıpayı büyük vur.
5. Sartnig
azuqı arıg bolsa yol üze yer. Tüccarın azığı temiz olsa yol üzerinde yer.
6. Küz
keligi yazın belgürer. Sonbaharın (güz) gelişi yazdan bellidir.
7. Alımçı
arslan, berimçi sıçgan. Alacaklı aslan, borçlu sıçan.
8. Boş
nengke idi bolmas. Serbes (başıboş) bırakılan bir şeyin sahibi olmaz.
9. Böri
qoşnısın yemes.
Kurt komşusunu yemez.
10. Buğday
qutında sarqıç suwalur. Buğdayın lutfuyla karamuk da su bulur.
11. Evdeki
buzagu öküz bolmas. Evdeki buzağı öküz olmaz.
12. Yadag atı
çaruq kuçi azuq.
Yayanın atı çarığı, gücü azığıdır.
13. Çaxşaq
üze ot bollmas, çaqraq bile uwut bolmas. Taşlık dağda ot, kelde utanç olmaz.
14. Qalın qulan çuwgasız bolmas. Eşek
sürüsü kılavuzsuz olmaz.
15. Ekki
bugra egeşür otra kökegün yançılür. İki deve çarpışır, aralarında gök sinek ezilir.( Bugünkü şekli
ise atlar tepişirken aralarında eşekler ezilir)
16. Quruq
yıgaç eğilmes, qurmış kiriş tügülmes. Kuru ağaç egilmez, gerilmiş yay bağlanmaz.
17. Yılan
kendü ergisin bilmes tewe boynın egri ter. Yılan kendi eğrisini bilmez, devenin boynuna eğri der
(Bugünküşekli. Gözündeki merteği görmez, başkasının gözündeki çapağı
görür.)
18. Endik üme
ewligni agırlar.
Şaşkın konuk ev sahibini ağırlar.
19. Erdem
başı til. Erdemin
başı dildir. ( iyi konuşmayı bilen saygı görür)
20. Ermegüke
bulıt yük bolür.
Miskin kişiye bulutun gölgesi bile yüktür.
21. Beş
erngek tüz ermes. Beş parmak birbirine denk değildir,( Bugünkü şekli. Beş
parmağın beşi de bir değildir)
22. Künde
erüq yoq, beyde gıyıq yoq. Güneşte çatlak yok, beyde verdiği sözden dönme olmaz.
23. Eşiç ayur
tüpüm altun, gamıç ayur men qanda men. Tencere der dibim altın, kepçe der ben nerdeyim? ( bugünkü
şekli. Tencere dibin kara, seninki benden kara)
24. Alp erig
yawrıtma, ıqılaç arqasın yargıma. Yiğit kişiye zarar verme, çevik atın sırtını yara yapma.
25. İm bilse
er ölmes. İşareti
(Parolayı) bilen adam öldürülmez.
26. İngen
ıngrasa botu bozlar. Dişi deve inleyince yavru deve homurdanır.
27. İzlik
bolsa er öldimes, içlik bolsa at yagrimas. Ayağında çarık varsa adam yalınayak gitmez, sırtında eyer
kumaşı varsa atın sırtı yara olmaz.
28. Qaynar
ögüz keçigsiz bolmas. Coşkun nehir geçitsiz olmaz.
29. Bir qarga
bile kış kelmes.
Bir kargayla kış gelmez. ( Bu günkü şekli. Bir çiçekle yaz gelmez)
30. Uygur
yıgaç uzun kes temür gısga kes. Ey Uygur ağacı uzun kes, demiri kısa kes.
31. Kökke
sudsa yüzke tüşür. Göğe doğru tükürsen, tükrük yüzüne düşer.
32. Tegirmende
tugmış sıçgan kök kökreginge qorqmas. Değirmende doğan sıçan gök gürlemesinden korkmaz.
33. Közden
yırasa köngülden yeme yırar. Âşıklar birbirinden uzaksa sevgileri de azalır. (Bu günkü
şekli. Gözden uzak olan, gönülden de uzak olur.)
34. Yüzke
körme, erdem tile. Yüze bakma, erdeme ve terbiyeye bak.
35. Alın
arslan tutar, küçün kösgük tutmas. Hileyle aslan bile yakalanır, ama zor kullanılarak korkuluk bile
yakalanamaz.
36. Tewe yük
kötürse gamıç yere kötrür. Deve yükü taşıyorsa, kaşığı da taşıyabilir.
37. Közegü
uzun bolsa elig köymes. Köseği( ateşi karıştırmakta kullanılan demir parçası)
uzun olursa el yanmaz.
38. Kül
ürginçe köz ürse yeg. Köze üflemek, küle üflemekten faydalıdır.
39. Küninig
küline tegü yagı. Kuma küllerine kadar düşmandır.
40. Kim kür
bolsa küwez bolür. Her kim yürekli ve sertse mağrur olur.
41. Tewe
bedük erse mayagı bedük ermes. Deve büyüktür, pisliği küçüktür.
42. Birin
birin ming bolur, tama tama köl bolür. Birer birer bin olur, damlaya damlaya göl olur.
43. Neçe
munduz erse eş edgü, neçe egri erse yol edgü. Ne kadar budala da olsa bir yoldaş iyidir. Ne
kadar eğri de olsa bir yol iyidir.
44. Süsgen
udqa Tengri müngüs bermez. Tos vuran öküze Tanrı boynuz vermez.
45. Oglaq
yiliksiz, oglan biligsiz. Oğlakta (kemiklerinde= ilik olmaz, bebekte akıl olmaz.
46. Bütün
ümlüg qança qolsa olturur. Donu sağlam olan nasıl isterse öyle oturur.
47. Saqaq
biçer, saqal oxşar. Sakalı okşarken, çeneyi keser. ( Bu günkü şekli. El öperken
ayak çiğner)
48. Otug
odguç birle öçürmes. Ateş alevle söndürülmez.
49. Ögüngüçi
üminda artatrur.
Kendi kendini öven, donunu kirletir.
50. Öküz
adagı bolgınça buzagu başı bolsa yeg. Öküz ayağı olmaktansa buzağı başı olmak yeğdir.
51. Qaz
kopsa ördek kölüg ellenür. Kaz uçup giderse, ördek gölü sahiplenir.
52. Tünle
bulıt örtense ewlük urı keldürmişçe bolur, tangda bulıt örtense ewke yagı
kirmişçe bolür. Bulutlar geceleyin kızıla dönerse bu kadının erkek bir çocuk
doğuracağı anlamına gelir. Eğer bulutlar şafak vakti alev alevse bu baskın
yapan düşman eve girdi demektir.
53. Qarga
qazga ötgünse butı sınur. Karga kazla aşık atsa ayağı kırılır.
54. Qaçış
bolsa qaya görmes. Korku ve dehşet söz konusu olduğunda insanlar dostlarını bile
tanımazlar.
55. Qadaş
temiş qaymaduq, qadın temiş qaymış. (Ona) hısım demişler önemsememiş, kayın demişler (Onları)
dikkate almış.
56. Qalıng
berse gız alır, kerek bolsa qız alır. Bir kişi başlık parası verirse gelini bakire bulur.
57. Qanıg qan
birle yumas.
Kan kanla yıkanmaz.
58. Arslan
garisa sıçgan ütin kodezür. Aslan yaşlanırsa avlanmak için sıçan deliği gözler.
59. Öldeçi
sıçkan müş taşaqın qaşır. Ölümü yaklaşan sıçan kedi taşağı kaşır. (Bu günkü şekli .
Eeceli gelen it cami duvarına işer)
60. Quruq
qaşuq agızqa yaramas, quruq söz qulaqqa yaqışmas. Kuru kaşık ağza yakışmaz, değersiz
söz kulağa ulaşmaz.
61. Kiçigde
katıqlansa ulgadu sewnur. Gençliğinde çalışan kimse, yaşlılığında mutlu olur.
62. Xan işi
bolsa qatun işi qalır. Hakanın işi yaklaştıysa, hatunun işi ertelenir.
63. Qoş Qılıç
qınqa sıgmas.
İki kılıç kına sığmaz. (Bu günkü şekli iki karpuz bir koltuğa sığmaz)
64. Qız birle
küreşme, qısraq birle yarışma. Bakireyle güreşme (Çünkü güçlüdür seni yere serer) genç
kısrakla yarışma.(Yaşlı bir attan daha çevik ve coşkundur, seni geçer)
65. Öz köz ır
qışlag. Bir
adamın kendi gözleri, dağın güneş alan tarafındaki kışlak gibidir.
66. Qılnu
bilse qızıl keder, yaranu bilse yaşıl keder. Bir kadın cilveli ve fingirdek olunacağını biliyorsa
kızıl ipek giyer, alımlı ve cana yakın olunacağını biliyorsa yeşil ipek giyer.
67. Ekki
qoçngar başı bir eşitçe bışmas. İki koç başı tek tencerede pişmez. ( Bu günkü şekli. Bir posta
iki kişi oturmaz)
68. Qowı er
qudugqa kirse yel alır. Talihsiz adam kuyuya girse bile rüzgar onu oradan çekip
çıkarır. (Ziya Paşa bunu şu şekilde vecize haline çevirmiş. Bi baht olanın
bağına bir katresi düşmez. Baran yerine dürü Güher yağsa semadan. Yağmur
yerine gökten inci yağsa bahtı olmayanın bağına bir tanesi düşmez)
69. Qalın qaz
qılavuzsuz uçmaz. Kaz sürüsü kılavuzsuz uçmaz.
70. Saçratgudın
qorqmuş quş qırk yıl ardı yıgaç üzre qonmas. Bir kez kapana yakalanan kuş kırk yıl çalı üzerine
konmaz. ( Bu söz Peygamberin şu hadisine uygun düşer. Bir mümin kertenkelenin
yatağında iki kez ısırılmaz)
71. Sawın
sagraqqa tegir.
Gözel sözle beylerin kadehine bile erişilir.
72. Barıq
utra tutsa yuqqa sanmas. Konuğa var olan şey sunulursa misafirperverlik yerine getirilmiş
olmaz. (Bu gün bu sözün tam tersi olarak şu söylenir. Konuk umduğunu deği
bulduğunu yer.)
73. Tewe
silkinse eşekke yük çıkar. Deve silkinse eşeğe yük çıkar.( Bu gün bunun yerine zengin
silkinse fakire sermaye olur sözü kullanılmaktadır)
74. Bir tülki
terisin ekile soymas. Bir tilkinin derisi iki kere yüzülmez.
75. Suw
bermekse süt ber. Sana su vermeyene süt ver.
76. Tag tagqa
qawuşmas, kişi kişike qawuşur. Dağ dağa kavuşmaz, insan insana kavuşur.
77. Tamu
qapgın açar tawar. Rüşvet cehennemin kapısını bile açar.
78. Yazıdaqı
süwlin edergeli ewdeki taqagu ıçgınma. Kırdaki sülünü avlamaya gittiğinde evdeki tavuğu
kaçırma. (Bu gün bu söz Pirince giderken evdeki bulgurdan olma şeklinde
söylenilmektedir.)
79. Taygan
yügrükin tilkü sewmes. Tilki hızlı koşan tazıyı sevmez.
80. Muş yaqrıqa tegişmes, Ayur kişi nengi
yaraşmas.Kedi asılı yağa erişemezse “insanoğlunun yiyecekleri zaten bana
yaramaz” der. (bu gün bu söz “Kedi erişemediği çiğere pis der” şeklinde
söylenmektedir.
81. Tılın
tergike tegir.
Nazik konuşan (kişi) kurulu sofraya ulaşır.
82. Awçı neçe
tew bilse adıg ança yol bilir. Avcı ne kadar hile bilirse, ayı da o kadar (Kaçış yolu) yol
bilir.
83. Tigmeginçe
önmes tilemeginçe bulmas.( Ağaç) dikilmedikçe büyümez, Ülküler aranmadıkça ( peşinden
koşulmadıkça) bulunmaz (Ulaşılmaz)
84. Ewlig
todgursa közi yolqa bolür. Ev sahibi misafirin karnını doyurunca konuğun gözü yolda olur.
85. Aç ewek,
toq tölek. Aç
(Yemek için) aceleci, tok sakin olur. (Bu gün bu söz yerine” aç doğrar (Çorbaya
ekmek doğramak) tok yer”
86. El qalır
törü qalmas. Ülke terk edilir, töre terk edilmez.
87. Yawlaq
tillıg begde kerü yalngus tul yeg. Kadının dul olması, ona sürekli söven bir kocası
olmasından daha iyidir.
88. Arslan
kökrese at adagı tuşanur. Aslan kükreyince atın bacakları kösteklenir.
89. Qalın
bulutug tüpi sürer qarangqu ışıng urunç açar. Kalın,karanlık bulutları ancak güçlü rüzgar sürüp
götürür.
90. Tütüşmeginçe
tüzülmes tüpürmeginçe açılmas. Kavga olmadan barış olmaz. Rüzgar esmeden gökyüzü
berraklaşmaz.
91. Tüzün
birle uruş, üstün birle tireşme. Yumuşak huylu kimselerle tartış, anlayışsız ve küstahlarla
tartışma.
92. Yazıda
böri ulısa ewde it bagrı tartışur. Ovada bozkurt ulusa, evde köpeğin ciğeri sızlar.
93. Ulugnı
uluglasa gut bulur. Biri yaşlıya saygı gösterirse kut bulur.
94. Tagıg
ugrugın egmes, tengizni qayguqın bögmes. Dağ kemenle eğilmez, denizin önü kayıkla eğilmez.
95. Alplar
birle uruşma, begler birle turuşma. Yiğitlerle savaşma, beylere karşı durma.
96. Usuqmuşqa
saqıg qamug suw körnür. Susamışlara bütün seraplar su görünür.
97. Yaqını
uşaqlasa başqa çıkar. Düşmanını küçümsersen başına gelir.
98. Üme gelse
qut kelir. Konuk
gelse kut da gelir.( bu gün bu söz” konuk bereketiyle gelir” şeklinde
söylenmektedir)
99. Yaş ot
köymes, Yalawar ölmes. Yaş ot yanmaz, elçi öldürülmez.
100.
Yalnguq oglı yoqadur etgü atı qalir. İnsanoğlu öünçe yiter gider.
Hayırlı işler yapanın geride iyiadı kalır.( Bu söz Peygamberimizin ameli Salih
hadisine çok uygun düşmektedir)
101.
Barçın yamagı barçınqa, qars yamagı qarsqa. İpek yama ipeğe, yün yama yüne
(daha uygundur). Bu söz Ziya paşanın “Nadanlar eder nadanla telezzüz.
Divanelerin hemdemi divane gerektir vecizsiyle taçlanmıştır. (Kaba insanlar
kabalarla sohbetten tat alır. Divaneler divanelerle sıkı sıkıya dost olmalıdır)
102.
Ata tonı ogulqa yarasa atasın tilemes. Babanın giysileri oğla denk
geldiğinde babasını istemez.
103.
Yazın qatıqlansa qışın sewnür. Yazın sıkı çalışan kışın sevinir.
104.
Ot tütünsüz bolmas Yigit yazuqsuz olmas. Dumansız ateş olmaz, yiğit günahsız
olmaz.
105.
Bilmiş yek bilmedük kişiden yeg. Bildiğin şeytan bilmediğin adamdan hayırlıdır.
106.
Aş tatgı tüz yogrin yemes. Yemeğe lezzeti tuz verir, tuz çanakta tek başına yenmez.
107.
Yatnıg yaglıg tikusinden oznig qanlıg yudruq yeg. Yabancının yağlı lokmasından
akrabanın kanlı yumruğu yeğdir.
108.
Not: Bu yazı serisi önümüzdeki hafta sona erecektir. Bu son
bölümde merakla beklenen Dünya haritası da yayınlanacaktır.
http://www.bolugundem.com/kasgarli-mahmut-ve-buyuk-eseri-divanu-lugatit-turk-4-atasozleri-14834yy.htm
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder